Profilaktyka zdrowia psychicznego

Profilaktyka zdrowia psychicznego to działania mające na celu zapobieganie zaburzeniom psychicznym i wspieranie zdrowego funkcjonowania psychicznego na wszystkich poziomach, od indywidualnego, przez rodzinny, społeczny, aż po instytucjonalny. Celem jest nie tylko zapobieganie problemom, ale również budowanie wewnętrznych zasobów, które pozwalają lepiej radzić sobie z trudnościami. Zdrowie psychiczne, wymaga troski i systematycznej uwagi. Wiele osób czeka, aż ich trudności osiągną punkt krytyczny, zanim zdecydują się szukać pomocy. Tymczasem profilaktyka zdrowia psychicznego może zapobiec poważnym kryzysom i poprawić jakość codziennego życia. Wczesne zauważenie sygnałów ostrzegawczych, takich jak przewlekły stres, poczucie przytłoczenia czy trudności w relacjach, daje możliwość podjęcia działań zanim problemy się nasilą. Regularna dbałość o emocje i kondycję psychiczną pozwala utrzymać wewnętrzną równowagę i lepiej radzić sobie z wyzwaniami, które niesie życie.

Główne aspekty profilaktyki zdrowia psychicznego obejmują działania na różnych poziomach:

– indywidualnym: dbanie o zdrowy styl życia, regularny sen, aktywność fizyczną, zdrową dietę, relacje społeczne i umiejętność radzenia sobie z emocjami;

– rodzinnym: wsparcie i zrozumienie w rodzinie, komunikacja, wsparcie w trudnych sytuacjach;

– społecznym: poprawa warunków życia, dostęp do edukacji, wsparcie społeczności lokalnych;

– instytucjonalnym: działania w szkołach, firmach, instytucjach, które promują zdrowie psychiczne i wspierają osoby z zaburzeniami.

Zdrowie psychiczne możemy promować poprzez:

– kampanie informacyjne, które zwiększają świadomość na temat zdrowia psychicznego i sposobów jego wspierania;

– programy psychoedukacyjne, które uczą umiejętności radzenia sobie z emocjami i stresami;

– zapobieganie zaburzeniom: wczesne wykrywanie i wsparcie osób z ryzykiem rozwoju zaburzeń psychicznych, działania na rzecz poprawy jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi i ich rodzin;

– wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi: dostęp do profesjonalnej pomocy psychologicznej i psychiatrycznej, działania na rzecz zmniejszenia stygmatyzacji i zwiększenia akceptacji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi.

Ważną rolę dla zdrowia psychicznego odgrywają umiejętności i kompetencje społeczne:

– dojrzałość emocjonalna; umiejętność nazywania emocji, mówienia o nich, przeżywam ich, odbierania informacji od emocji, zmieniania sytuacji życiowej. Ważne jest unikanie niedojrzałych postaw wobec emocji – uciekania od emocji i kierowania się emocjami;

– umiejętności komunikacyjne – umiejętność stosowania komunikatów JA, unikania komunikatów TY, korzystanie z trzech kanałów komunikacji: werbalnej, niewerbalnej, komunikacji osadzonej w uczuciach;

– asertywność – umiejętność wyrażania własnych myśli, przekonań, emocji, potrzeb, oczekiwań w sposób akceptowany społecznie, umiejętność stawiania granic, zdolność do obrony własnych praw, umiejętność budowania czytelnych i przejrzystych więzi międzyludzkich;

– empatia: zdolnością trafnego wczuwania się w niepowtarzalny świat rozmówcy.

Budowanie zdrowych relacji międzyludzkich odgrywa kluczową rolę w zdrowiu psychicznym. Pielęgnowanie więzi z innymi ludźmi, możliwość porozmawiania zarówno o dobrych chwilach jak i sytuacjach trudnych, zapewnia poczucie wsparcia i w dużym stopniu wpływa na dobre samopoczucie.

Ważną rolę dla zdrowia psychicznego odgrywa aktywność fizyczną.Ruch przyczynia się do zwiększania wydzielania endorfin, które pomagają poprawić nastrój oraz zmniejszyć uczucie bólu. Sprzyja także redukcji produkcji kortyzolu – hormonu wydzielanego w reakcji na stres. W związku z tym, ruch jest pomocny w radzeniu sobie z trudnymi emocjami, takimi jak napięcie, lęk, złość czy obniżony nastrój. Zgodnie z nowymi zaleceniami WHO dorośli (18-64 lata) powinni wykonywać aktywność fizyczną przez 150–300 minut tygodniowo o umiarkowanej intensywności lub 75–150 minut o dużej intensywności. Wśród dzieci i młodzieży wymaga się średnio 60 minut dziennie aktywności o umiarkowanej lub dużej intensywności aerobowej.

Ważną rolę dla zdrowia psychicznego odgrywa zdrowe odżywianie i sen. Zdrowe odżywianie – zbilansowana dieta może przyczyniać się do większego poziomu energii w ciągu dnia i siły, żeby zmagać się z codziennymi wyzwaniami. Zdrowe odżywianie to dostarczanie organizmowi wysokiej jakości pożywienia w ilości odpowiadającej zapotrzebowaniu. Zbyt mała ilość snu może prowadzić do problemów z koncentracją, pamięcią, do spadku odporności oraz wahań nastroju. Brak snu zwiększa uczucie głodu i powoduje apetyt na pokarmy wysokokaloryczne np. słodycze. Zgodnie z wynikami badań, odpowiednia ilość snu dla osoby dorosłej to 7-9 godzin.

Negatywnie na nasze zdrowie psychiczne wpływają używki. Dlatego ważne jest ich unikanie – alkoholu, substancji psychoaktywnych, energetyków. Substancje te mogą prowadzić do szybkiego poczucia rozluźnienia, natomiast regulacja emocji za pomocą używek może nasilać stany depresyjne, lękowe i prowadzić do uzależnienia. Ważne jest unikanie uzależnień behawioralnych: związanych np. z Internetem. Ważne jest dbanie o swoje potrzeby – zauważanie i słuchanie swoich potrzeb jest bardzo ważne dla utrzymania dobrego samopoczucia. Jeśli zapytamy siebie o to, czego dzisiaj potrzebujemy i zajmiemy się swoimi emocjami, zaowocuje to tym, że nasze potrzeby i uczucia nie będą tłumione i spychane na bok, co pozytywnie wpływa na poczucie spełnienia i zadowolenia.

Ważny dla naszego zdrowia psychicznego jest wypoczynek, pozwala on na: zmniejszenie uczucia przemęczenia, dodaje energii, zwiększa kreatywność, poprawia funkcje poznawcze, pozwala spojrzeć na różne trudności z innej perspektywy. Znalezienie czasu dla samego siebie jest bardzo ważne w zachowaniu balansu między sprawami zawodowymi a prywatnymi, co pozwala podnieść jakość życia i poprawia nasze funkcjonowanie psychiczne.

Często ignorujemy subtelne oznaki, które sugerują, że warto zwrócić większą uwagę na swoje zdrowie psychiczne. Przewlekłe zmęczenie, drażliwość, spadek motywacji czy trudności w koncentracji mogą być pierwszymi sygnałami ostrzegawczymi. Problemy ze snem, wycofanie społeczne, poczucie pustki czy trudności w kontrolowaniu emocji to kolejne objawy, których nie warto lekceważyć. Warto pamiętać, że profilaktyka oznacza działanie zanim sytuacja stanie się kryzysowa – im szybciej zauważymy i zareagujemy na te sygnały, tym łatwiej będzie przywrócić równowagę psychiczną. Warto wtedy skorzystać ze wsparcia specjalisty: psychologa,  psychoterapeuty, lekarza psychiatry.

Zdrowie psychiczne jest często traktowane jako coś oczywistego – dopóki nie pojawią się pierwsze trudności. Wiele osób ignoruje sygnały ostrzegawcze, uznając je za chwilowe spadki nastroju czy efekty stresu. Brak regularnej refleksji nad swoim stanem psychicznym, unikanie rozmów o emocjach czy tłumienie trudnych uczuć to tylko niektóre z powszechnych błędów. Inny częsty problem to traktowanie zdrowia psychicznego jako mniej ważnego niż fizycznego – w efekcie ludzie szukają pomocy dopiero wtedy, gdy sytuacja staje się naprawdę trudna. Profilaktyka zdrowia psychicznego to coś więcej niż unikanie problemów – to świadome dbanie o swoje emocje, relacje i codzienne nawyki. Regularny sen, zdrowa dieta, aktywność fizyczna oraz uważność na własne potrzeby pomagają budować psychiczną odporność. Psychoterapia nie jest tylko narzędziem interwencyjnym, ale także formą profilaktyki, która pozwala lepiej poznać siebie i radzić sobie ze stresem.

Autor: dr Sylwester Bębas – psychoterapeuta

Więcej nt. profilaktyki zdrowia psychicznego w audycji: