Zaburzenia lękowe

Każdy z nas czasem odczuwa lęk. Choć jest to uczucie blisko związane ze strachem, to te dwa stany dzielą istotne różnice. Strach skutkuje natychmiastową reakcją na bezpośrednie zagrożenie. Na lęk składają się: zaangażowanie uwagowe, unikanie, nadmierna czujność w związku z potencjalnym zagrożeniem, niebezpieczeństwem lub innym negatywnym zdarzeniem.Dla większości ludzi lęk jest uczuciem nieprzyjemnym, ale odgrywa ważną rolę dla naszego zdrowia, bezpieczeństwa i dobrostanu. Lęk motywuje nas do działania, np. do przygotowywania się do egzaminu, pilnowania prawidłowej masy ciała, przychodzenia do pracy na czas.

Wszystko to robimy, by uniknąć potencjalnych problemów w przyszłości. Lęk sprawia też, że pewnych rzeczy unikamy, by nie wpaść w kłopoty, np. nie zaciągamy nadmiernych długów ani nie działamy poza prawem. U większości z nas poziom lęku i czas, w którym go odczuwamy, są mniej więcej proporcjonalne do rozmiarów potencjalnego zagrożenia. Wyobraźmy sobie np. kobietę przed czterdziestką, która chciałaby wyjść za mąż, ale boi się, że nie znajdzie partnera, który byłby wystarczająco atrakcyjny i wykształcony, by spełnić jej oczekiwania. U tej kobiety poziom lęku będzie zapewne o wiele wyższy, a czas jego odczuwania dłuższy niż u 21-letniej studentki, która nie może znaleźć sobie chłopaka na doroczny bal. Niektórzy jednak doświadczają nadmiernego lęku stale i jest on nieproporcjonalny do rzeczywistego zagrożenia; jeśli lęk ma destrukcyjny wpływ na życie, z dużym prawdopodobieństwem można rozpoznać u danejosoby zaburzenia lękowe.

Zaburzenia lękowe charakteryzują się nadmiernym lękiem i niepokojem, występującymi stale i współistniejącymi z określonymi, niesłużącymi zachowaniami. Lęk jest doświadczeniem powszechnym, ale zaburzenia lękowe są czymś więcej niż zwykły lęk i prowadzą do dezorganizacji codziennego życia. Z badań wynika, że 14% populacji Europejczyków cierpi na zaburzenia lękowe. W Polsce zaburzenia lękowe są na drugim miejscu, jeśli chodzi o najczęściej diagnozowane zaburzenia psychiczne (blisko 10% populacji, tj. 2,5 mln osób) i ustępują miejsca jedynie uzależnieniom. Szacuje się, że w ciągu życia kryteria co najmniej jednego z zaburzeń lękowych spełnia 25 – 30% amerykańskiej populacji. Występują one częściej u kobiet niż u mężczyzn. Często zaburzenia lękowe współistnieją ze sobą oraz z innymi zaburzeniami psychicznymi.

Wypaczone wzorce myślowe prowadzące do zaburzeń lękowych:

– Myślenie typu „co będzie, jeśli?” To myślenie jest bardzo częste u osób odczuwających lęk. Przykłady: Co będzie jeśli stracę pracę?, Co będzie jeśli dostane zawału serca?, Co będzie jeśli zachoruję na raka? Tego typu myślenie rodzi niepokój i strach. Jeśli skoncentrujemy się na nim, wtedy strach spotęguje się. Warto zatem wyeliminować myślenie: Co będzie jeśli?

– Myślenie katastroficzne. Myślenie tego typu jest wyolbrzymianiem, ponieważ umysł faktycznie powiększa przykre zdarzenia i przekształca je w jeszcze straszniejsze, bardziej przerażające, bardziej niepokojące niż są w rzeczywistości. Katastroficzne słowa to: straszny, okropny, potworny, koszmarny, przerażający, nie do zniesienia, fatalny, beznadziejny. Są to słowa skrajne, które mogą sprawić, że błahe zdarzenie wywoła silny stres i lęk. Warto usuwać zapalne określenia ze swojego słownika i zastępować je bardziej praktycznymi, realistycznymi słowami takimi jak: nieszczęśliwy, niewygodny, trudny, uciążliwy, niestosowny, niewłaściwy, nieprzyjemny. Należy nauczyć się rozpoznawać i eliminować katastroficzne myślenie. W tym celu warto poprosić bliskich, aby pomogli nam identyfikować katastroficzne słowa i nauczyć się zastępować je bardziej realistycznymi określeniami.

– Wpojone oczekiwanie najgorszego. Jest to powszechny, wypaczony proces myślowy u osób borykających się z lękiem. Przykład: Jeśli wydarzy się coś złego, to najprawdopodobniej wydarzy się to mnie. Mój szef nie zauważył mnie dzisiaj, więc na pewno mnie nienawidzi i prawdopodobnie mnie zwolni. Mój mąż spóźnił się na kolacje więc na pewno ma romans. Warto pamiętać, że jeśli wielokrotnie o czymś myślimy, budujemy podstawy do tego, aby te myśli były samospełniającym się proroctwem. Wyobrażając sobie najgorsze, w rzeczywistości nieświadomie przyciągamy jak magnes złe okoliczności do naszego życia. Warto zatem zamiast oczekiwać rezultatu najgorszego z możliwych, zacząć spodziewać się czegoś dobrego co nas spotka.

– Wyciąganie pochopnych wniosków. Osoby, które wyciągają pochopne wnioski często odczuwają lęk. Osoby takie błędnie zakładają, że wiedzą, co inni myślą, nie mając żadnych dowodów na poparcie swoich założeń. Notorycznie robią negatywne założenia, co sprzyja lękowi. Przykład: Ktoś idzie do restauracji i widzi swoich dwóch przyjaciół wspólnie jedzących obiad. Od razu zakłada, że postanowili go wykluczyć ze swojego kręgu przyjaciół. W rzeczywistości planują dla niego urodziny. Warto identyfikować sytuacje w których wyciągamy pochopne wnioski. Warto oczekiwać od drugiej osoby wszystkiego co najlepsze. Zamiast martwić się rzeczami, o których nie wiemy, czy są prawdziwe. Warto poczekać z wyciąganiem wniosków do momentu, aż uzyskamy więcej informacji.

– Myślenie czarno – białe. Osoby cierpiące na ten wzorzec myślowy, oceniają wszystkie okoliczności i zdarzenia w sposób czarny lub biały, bez odcieni szarości. Stają się perfekcjonistami, którzy oceniają np. swoją pracę jedynie na dwa sposoby: jest albo bezbłędna albo bezwartościowa. W sposobie myślenia takich osób nie ma drugiego miejsca. Tylko pierwsze miejsce jest tym wygrywającym, pozostałe należą do przegranych. Ten wypaczony wzorzec myślowy naraża takie osoby na porażki, rozczarowania i lęki. Warto zatem przestać koncentrować się na tym, czego nie mam a na tym co mam. Zawsze sobie wybaczać, kochać siebie bezwarunkowo, nawet jeśli się pomylimy.

– Nierealne reguły. Osoba hołdująca nierealnym regułom jest zwykle uwięziona w okowach niepokoju. Ma ona zazwyczaj sztywny zestaw takich reguł mówiących o tym, co powinna, co musi lub co powinno być zrobione i spodziewa się, że inni ludzie również będą te reguły stosować. Oczekiwania takiej osoby są nierealne bo nikt z nas nie ma kontroli nad okolicznościami lub innymi osobami. Im bardziej nierealne i niewykonalne są reguły, tym większe rozczarowanie. Rozczarowanie takiej osoby zazwyczaj znajduje wyraz w jej niepokoju, frustracji, irytacji, poczuciu winy, depresji i leku. Przykład: Powinni przestać jeździć tak lekkomyślnie i zajeżdżać mi drogę. Mamy wpływy tylko na siebie.

– Etykietowanie. Słowa mogą ranić emocjonalnie i stwarzać system przekonań prowadzących do leku. Przykłady typowych etykiet używanych w stosunku do siebie i innych ludzi: idiota, kretyn, fajtłapa, nieudacznik, kujon, głupek, żałosny, beznadziejny itp. To poniżające słowa mogą wypaczać wzorce myślowe, co prowadzi do niepowodzeń, mentalności przegranego i lęku. Takie etykiety niszczą samoocenę oraz poczucie własnej wartości i w rezultacie wiele osób nigdy nie akceptuje siebie, nie kocha i nigdy sobie nie wybacza.

– Negatywny filar. Osoba używająca negatywnego filtru zazwyczaj obniża wartość wszystkich pozytywnych i dobrych informacji, na ogół odrzuca to co pozytywne. Innymi słowy może ona usłyszeć komplement, ale zwykle nie przyjmuje go do wiadomości lub dyskredytuje go. Zamiast tego słyszy i zapamiętuje głównie krytykę i negatywne uwagi. Skupia się całkowicie na tym co złe, przechowuje to, pozwalając jednocześnie, aby to, co dobre, ulotniło się. Osoba taka często skupia się na swoich lub cudzych słabościach i zapomina o mocnych stronach, co prawdopodobnie czyni ją bardziej krytyczną wobec siebie i innych. Warto pozwolić sobie na przyjmowanie pochwał lub komplementów, jeśli są zasłużone. Takie zachowanie nie tylko zmniejsza lęk ale również wzbogaca nasze życie.

– Rozumowanie emocjonalne. Osoba z tym wypaczonym wzorcem myślowym traktuje swoje uczucia jak fakty:- Jeśli czuje się przygnębiona lub niespokojna, wierzy wówczas, że przydarzy się jej cos złego.- Jeśli czuje się niekompetentnie wtedy myśli, że musi kiepsko wykonywać swoja pracę.- Jeśli czuj się odrzucona przez innych, to wierzy, że musi być bezwartościowa. Należy odróżniać emocje od własnej wartości, oddzielać aktualne uczucia od przyszłych zdarzeń. Emocje są informacją.

– Szukanie winnego. Wiele osób tkwi w pułapce obwiniania innych. W ten sposób powstaje błędne koło myślenia i odczuwania, które prowadzi do gniewu, żalu, goryczy i lęku. Osoby takie czują się ofiarami okoliczności i wierzą, że wszystko złe co im się przytrafia ma źródło w kimś innym. Przykład: To że straciłem pracę to wina żony bo nie zrobiła mi kanapki na czas, spóźniłem się do pracy i zostałem zwolniony. Obwinianie innych powoduje, że nie bierzemy odpowiedzialności za swoje niepowodzenia i przenosimy winę na kogoś innego. Zamiast winić innych warto wziąć odpowiedzialność za swoje błędy, wybaczyć sobie. Ważna jest świadomość, że przebaczenie jest decyzją, a nie uczuciem.

Zaburzenia lękowe to grupa zaburzeń psychicznych charakteryzujących się nadmiernym i nieuzasadnionym lękiem. Najczęściej diagnozowane rodzaje zaburzeń lękowych to: uogólnione zaburzenie lękowe, zespół lęku napadowego, fobie (w tym agorafobia i fobia społeczna), zaburzenia obsesyjno-kompulsywne oraz zespół stresu pourazowego.

Główne rodzaje zaburzeń lękowych:

– Uogólnione zaburzenie lękowe (GAD): charakteryzuje się ciągłym, nadmiernym i trudnym do kontrolowania lękiem, który dotyczy różnych aspektów życia.

– Zespół lęku napadowego (panicznego): to nagłe, intensywne napady paniki, którym towarzyszą silne objawy fizyczne, jak kołatanie serca, duszność, zawroty głowy.

– Fobie: to uporczywy i nadmierny lęk przed konkretnymi przedmiotami, sytuacjami lub zwierzętami, które w rzeczywistości nie stanowią realnego zagrożenia.

– Agorafobia: lęk przed otwartą przestrzenią lub tłumem.

– Fobia społeczna: lęk przed sytuacjami społecznymi i oceną innych.

– Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD): charakteryzują się nawracającymi, natrętnymi myślami (obsesjami) i przymusem wykonywania pewnych czynności (kompulsjami) w celu złagodzenia lęku.

Leczenie zaburzeń lękowych zazwyczaj obejmuje psychoterapię i/lub farmakoterapię. Psychoterapia, zwłaszcza poznawczo-behawioralna (CBT), pomaga zrozumieć i zmienić negatywne wzorce myślenia i zachowania, które przyczyniają się do lęku. Farmakoterapia, w tym leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe, może pomóc w zmniejszeniu objawów lękowych. W niektórych przypadkach, w zależności od rodzaju i nasilenia zaburzenia, mogą być stosowane inne metody, takie jak techniki relaksacyjne, treningi behawioralne czy terapia rodzinna.

Metody leczenia zaburzeń lękowych:

– Psychoterapia: psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT): Skupia się na identyfikacji i modyfikacji negatywnych myśli i zachowań, które podtrzymują lęk, psychoterapia psychodynamiczna: Analizuje głębsze przyczyny lęku, związane z przeszłymi doświadczeniami i wzorcami osobowości.

– Terapia rodzinna: pomocna, gdy lęk jest związany z problemami w rodzinie.

– Techniki relaksacyjne i oddechowe: pomagają w radzeniu sobie z objawami fizycznymi lęku.

– Treningi behawioralne: uczą, jak radzić sobie w sytuacjach wywołujących lęk.

Autor: dr Sylwester Bębas – psychoterapeuta

Więcej nt. zaburzeń lękowych w audycji: