Fobie specyficzne

Strach jest swoiście związany z bodźcem zagrażającym. Pojawia się, gdy występuje realne zagrożenie np. idę ulicą i wybiega groźny pies. W przypadku lęku sprawa ma się inaczej. Mówimy o nim wówczas, gdy mamy do czynienia z irracjonalnym zagrożeniem. Lęk powstaje w odpowiedzi na bodziec nieokreślony, wspomnienie niebezpieczeństwa, jego antycypację, wyobrażenie i jest jednym z najczęściej występujących objawów psychopatologicznych. Nawracający lęk, przeszkadzający w normalnym funkcjonowaniu i utrzymujący się dłużej, niż uzasadniają to okoliczności jest osiowym symptomem m.in. różnego rodzaju fobii.

Fobia to pochodzące z greckiego słowo oznaczające strach. Osoba, u której rozpoznano fobię, doświadcza nadmiernego, dręczącego i utrwalonego uczucia lęku lub strachu w związku z określonym obiektem, rzeczą lub sytuacją czy zdarzeniem (może to być jakiś gatunek zwierzęcia, zamknięta przestrzeń, winda, latanie czy wiele innych). Nawet jeśli doświadczające lęku osoby zdają sobie sprawę z jego irracjonalności, to wiele z nich nadal będzie postępować tak, by za wszelką cenę uniknąć wyzwalającego lęk bodźca (obiektu lub sytuacji). Na ogół strach i niepokój, jakie wywołuje bodziec, mają destrukcyjny wpływ na życie dotkniętej chorobą osoby. I tak człowiek z lękiem przed lataniem może odrzucić ofertę pracy, jeśli wymaga ona częstych lotów, a przez to zrezygnować z dynamicznego rozwoju swojej kariery.

Podobnie jak w przypadku wielu dolegliwości i zaburzeń psychicznych, także w przypadku fobii specyficznych przyczyny są uwarunkowane wieloczynnikowo i są wypadkową interakcji wpływów biologicznych, psychologicznych i społecznych.

Istotny jest wyuczony mechanizm fobii poprzez:

– warunkowanie klasyczne, dziecko, które kiedyś ugryzł pies, może zacząć bać się wszystkich psów, gdyż kontakt z nimi kojarzy mu się z przeżytym bólem.

– uczenie się przez obserwację (modelowanie), czyli pośrednie, np. dziecko obserwujące, jak kuzynka reaguje strachem na widok pająka, może później reagować tak samo, chociaż samo nigdy nie zaznało od żadnego pająka niczego złego,

– przekaz słowny lub innego typu informacja, tą drogą dziecko może np. wyuczyć się lęku przed wężami, jeśli rodzice, rodzeństwo, przyjaciele czy koledzy z klasy ciągle opowiadają mu, jakie to węże są ohydne i niebezpieczne.

Do rozpoznania fobii specyficznej konieczne jest wystąpienie następujących czynników:

– występowanie silnego strachu dotyczącego specyficznego obiektu, sytuacji.

– unikanie obiektów lub sytuacji, które wywołują strach. Osoba zmagająca się z fobią dołoży wszelkich starań, aby uniknąć obiektu fobicznego, często kosztem np. własnego czasu i komfortu. W przypadku kiedy podjęcie działań unikowych nie jest możliwe, jednostka odczuwa ogromne napięcie i paraliżujący strach.

– dany obiekt lub sytuacja wywołują strach natychmiastowo i ma to miejsce przy każdej okazji zetknięcia się z nimi.

– strach jest nieproporcjonalny do zagrożenia i często dla osób postronnych może wydawać się irracjonalny.

– objawy fobii (w tym strach i unikanie) utrzymują się przez co najmniej sześć miesięcy, utrudniają prawidłowe funkcjonowanie jednostki i powodują znaczący dystres.

– nie można wytłumaczyć jego symptomów występowaniem innego zaburzenia psychicznego.

Podstawowym objawem fobii specyficznych jest występowanie lęku związanego z jakimiś ściśle określonymi czynnikami czy sytuacjami. Charakterystyczne dla fobii specyficznych jest to, że lęk ten pojawiać się może nie tylko w sytuacji zetknięcia się z danym czynnikiem, ale i po samym tylko pomyśleniu o nim. U niektórych pacjentów ich obawy są tak nasilone, że starają się oni unikać jakiekolwiek zetknięcia się z generującymi lęk czynnikami – np. osoba z arachnofobią może odmawiać podróży w te rejony świata, w których żyje duża ilość pająków.

Warto tutaj dodać, że fobie specyficzne prowadzą nie tylko do odczuwania lęku. Mogą pojawić się objawy fizyczne: kołatanie serca, dolegliwości żołądkowe, spłycenie oddechu, nierównomierny oddech, wrażenie gorąca, duszność, bóle i zawroty głowy, dreszcze, napięcie mięśni i sztywność ciała, po ustaniu zagrożenia może pojawić się silne uczucie zmęczenia i senność. Mogą pojawić się objawy psychiczne: uczucie silnego napięcia i narastający niepokój, nerwowość, trudności ze skupieniem uwagi, skoncentrowaniem się, bycie w ciągłym stanie „gotowości” na wypadek pojawienia się zagrożenia, drażliwość, zaburzenia snu, np. problemy z zasypianiem, myślenie katastroficzne, uczucie paniki i wrażenie utraty kontroli w sytuacji zetknięcia się z obiektem lub sytuacją fobiczną.

Wyróżniamy następujące rodzaje fobii:

– fobie przed zwierzętami – psy (kynofobia), koty (ajlurofobia), pająki (arachnofobia), węże (ofidiofobia), ptaki (awizofobia), gryzonie (rodentofbia) i wiele innych,

– fobie przed środowiskiem naturalnym – brud (myzofobia), wysokość (akrofobia), ciemność (nyktofobia), woda (hydrofobia),

– fobie sytuacyjne – zamknięta przestrzeń (klaustrofobia), samoloty, tunele, windy, statki, lęk przed lataniem (aerofobia),

– fobie przed zranieniem, widokiem krwi (hematofobia), zastrzykiem (trypanofobia),

– inne fobie – śmierć (tanatofobia), rak (kancerofobia), zakochanie się (filofobia).

Agorafobia, w dosłownym tłumaczeniu „lęk przed przestrzenią”, odznacza się nasilonym lękiem, niepokojem i unikaniem sytuacji, w których osobie dotkniętej tą przypadłością trudno byłoby uciec albo uzyskać pomoc w przypadku pojawienia się napadu paniki.

Wśród miejsc budzących lęk są m.in.: środki komunikacji publicznej, otwarte przestrzenie (np. duże parkingi), zamknięte przestrzenie (sklepy), miejsca licznych zgromadzeń, a nawet samotne przebywanie poza domem. Agorafobia jest silnym nieuzasadnionym lękiem przed przebywaniem w miejscach publicznych, najczęściej w otwartych lub zatłoczonych przestrzeniach. Pacjenci zmagający się z agorafobią odczuwają obawy przed opuszczeniem bezpiecznego miejsca, jakim jest na przykład ich dom i udaniem się w punkt, nad którym nie mają kontroli. Wyjście do parku, droga do pracy w zatłoczonym autobusie czy stanie w kolejce do kasy mogą wywołać u nich paniczny lęk, przed którym ciężko jest się obronić.

Prócz niepohamowanego strachu przed otwartą przestrzenią, chorzy odczuwają również silne obawy przed napadem paniki w miejscu publicznym. Obawy te, choć zazwyczaj nieuzasadnione, często powodują zamknięcie się pacjentów na innych, doprowadzając niejednokrotnie do takich schorzeń, jak fobia społeczna czy nawet depresja.

Fobie specyficzne zdecydowanie są w stanie znacznie utrudniać pacjentowi zwyczajne funkcjonowanie, w związku z czym jak najbardziej problemy te wymagają leczenia. Podstawę stanowią w tym przypadku oddziaływania terapeutyczne. Podczas psychoterapii poszukiwane są możliwe przyczyny wystąpienia fobii specyficznej, pacjent wraz z terapeutą poszukuje również sposobów na to, jak radzić sobie z lękiem i innymi odczuciami pojawiającymi się w związku z kontaktem z budzącym niepokój czynnikiem czy sytuacją. Pomocne mogą być różne rodzaje terapii. Często polecana osobom z fobią specyficzną jest terapia poznawczo-behawioralna lub psychodynamiczna.

Autor: dr Sylwester Bębas – psychoterapeuta

Więcej nt. fobii specyficznych w audycji: