Zaburzenia osobowości

Osobowość to utrwalone, nieelastyczne wzorce przeżywania, zachowania oraz relacji z innymi ludźmi. Osobowość to stabilny, spójny i odrębny (indywidualny) sposób myślenia o świecie, odczuwania go, odnoszenia się do niego i działania.

Na osobowości składa się:

– Temperament czyli reaktywność układu nerwowego na bodźce psychiczne, fizyczne, zewnętrzne i wewnętrzne. Temperament ma podłoże biologiczne i jest częściowo zdeterminowany genetycznie.

– Charakter – wykształcony w procesie wychowania i później pod wpływem doświadczeń życiowych.

Zdrowy rozwój osobowości – charakteryzuje się ukończeniem szeregu zadań przypisanych do danego wieku od niemowlęctwa po dorosłość. Na zadania te składają się: rozwój zdolności do regulacji emocji, tworzenie satysfakcjonujących relacji z innymi opartych na wzajemności, rozwój i integracja spójnego, pozytywnego obrazu siebie i przystosowania do szkoły i pracy. Doświadczenie okresu niemowlęctwa i dzieciństwa są decydującymi determinantami dorosłej osobowości. W niektórych przypadkach kiedy, mamy do czynienia z jawną traumą taką jak kazirodztwo, molestowanie seksualne, przemoc i dręczenie, uzależnienia prowadzi ona do zaburzeń w dorosłej osobowości.

Osoba z zaburzeniami osobowości permanentnie zachowuje się w sposób sztywny, dalece odbiegający od oczekiwań społecznych charakterystycznych dla jej kultury. Zmiany w zachowaniu zaczynają się zwykle w młodości, wywołują silny niepokój lub zaburzają codzienne funkcjonowanie i relacje z innymi. Zaburzenia osobowości są znacznie bardziej podatne na leczenie, niż początkowo zakładano. Osoby z zaburzeniami na ogół wykazują trwały typ osobowości, który bywa źródłem stresu i często stwarza problemy dla nich samych i dla tych, którzy z nimi przebywają. Ich nieprzystosowany styl bycia często generuje konflikty, upośledza zdolność tworzenia i utrzymywania więzi społecznych oraz uniemożliwia osiąganie realistycznych celów życiowych.

Przyczyny zaburzeń osobowości:

– Najważniejsze są czynniki środowiskowe czyli nabyte: specyficzny rodzaj wychowania, zbyt surowy lub zbyt pobłażliwy, agresja w domu rodzinnym, traumy psychiczne np. molestowanie, agresja, wyśmiewanie, wpływ patologicznego środowiska np. w wieku dojrzewania, wczesny kontakt z używkami.

– Genetyka również ma wpływ szczególnie u osób z ekstremalnymi cechami temperamentu np. nadmierna chwiejność emocjonalna lub nadmierne wycofanie.

Wyróżnia się dziesięć głównych typów zaburzeń osobowości, pogrupowanych w trzy klastry.

Klaster A (dziwaczno-ekscentryczne):

– Paranoiczne: charakteryzują się nieufnością i podejrzliwością wobec innych, interpretując ich motywy jako wrogie.

– Schizoidalne: osoby z tym zaburzeniem wykazują dystans od relacji społecznych i ograniczoną ekspresję emocjonalną.

– Schizotypowe: charakteryzują się dyskomfortem w bliskich relacjach, zaburzeniami poznawczymi lub percepcji oraz ekscentrycznością w zachowaniu.

Klaster B (dramatyczno-emocjonalne):

– Antyspołeczne: lekceważenie i łamanie norm społecznych oraz praw innych ludzi.

– Borderline (z pogranicza): charakteryzuje się niestabilnością emocjonalną, impulsywnością i zmiennymi relacjami interpersonalnymi.

– Histrioniczne: nadmierna emocjonalność i poszukiwanie uwagi.

– Narcystyczne: przesadne poczucie własnej ważności, potrzeba podziwu i brak empatii.

Klaster C (lękowo-unikowe):

– Unikowe: unikanie kontaktów społecznych z obawy przed odrzuceniem i krytyką.

– Zależne: nadmierna potrzeba opieki i troski ze strony innych, trudność w podejmowaniu decyzji.

– Obsesyjno-kompulsywne: nadmierny perfekcjonizm, sztywność w zachowaniu i potrzeba kontroli.

Zaburzenia osobowości są problemem, dlatego że towarzyszy im: cierpienie, długotrwały dyskomfort psychiczny czasem bardzo nasilony, u tych osób częściej pojawiają się kryzysy psychiczne, mają gorsze relacje interpersonalne, mają mniej trwałe związki, są bardziej narażone na inne zaburzenia psychiczne. Pacjenci z patologią osobowości poszukują leczenia z powodu: zaburzeń nastroju w tym depresji, zaburzeń lękowych, lęku lub niepokojących myśli, trudności emocjonalnych, nie radzenie sobie z gniewem, niskiego poczucia własnej wartości, nieprzystosowawczych zachowań takich jak: impulsywne, kompulsywne, destrukcyjne zachowania, uzależnień i zaburzeń odżywiania.

Leczenie zaburzeń osobowości opiera się przede wszystkim na psychoterapii, często uzupełnianej farmakoterapią w przypadku nasilonych objawów. Najczęściej stosowane podejścia terapeutyczne to terapia psychodynamiczna, poznawczo-behawioralna oraz dialektyczno-behawioralna. Długość terapii zależy od rodzaju zaburzenia, jego nasilenia i indywidualnych cech pacjenta, ale może trwać od kilku miesięcy do kilku lat.

Autor: dr Sylwester Bębas – psychoterapeuta

Więcej nt. zaburzeń osobowości w audycji: