Zespół lęku napadowego

Osoby z lękiem napadowym doświadczają powtarzających się wielokrotnych i nieoczekiwanych napadów paniki występują one przez co najmniej miesiąc oraz stale martwią się możliwością pojawienia się kolejnych napadów i ich ewentualnymi skutkami. Mogą też wykazywać zachowania powiązane z atakami (np. unikać wysiłku fizycznego albo nieznanych sytuacji). Napadem paniki określa się epizod niezwykle silnego lęku, rozpoczynający się nagle i osiągający maksimum po nie więcej niż 10 minutach. Do jego objawów zaliczamy: przyspieszone bicie serca, pocenie się, drżenie, uczucie duszności, uderzenia gorąca lub dreszcze, zawroty głowy, strach przed utratą kontroli i/lub przed śmiercią. Z tego względu integralną częścią zespołu lęku napadowego jest lęk antycypacyjny, tj. lęk przed doświadczeniem kolejnych napadów (lęk przed lękiem).

Przyczyny zespołu lęku napadowego są wieloczynnikowe.

– pierwsze to uwarunkowania dziedziczne, charakterystyczne elementy budowy i funkcjonowania określonych struktur mózgu, a także związana z temperamentem siła reakcji systemu nerwowego na bodźce środowiskowe.

– drugie to uwarunkowania psychospołeczne – podkreśla się znaczenie czynników związanych z uczeniem się.

Lęk może być tu rozumiany jako reakcja wyuczona, powstająca w wyniku obserwacji (np. rodzica prezentującego podobny wzorzec zachowania, realnych wydarzeń obejmujących nagłe i groźne w skutkach dolegliwości u bliskich) lub też poprzez skojarzenie lęku z określoną sytuacją w mechanizmie warunkowania klasycznego. A także traumatyczne przeżycia (np. choroby, wypadki itp.) problemy osobowościowe.

Zespół lęku napadowego możemy rozpoznać w przypadku:

– wystąpienia w ciągu około miesiąca co najmniej kilku napadów lęku z objawami autonomicznymi w sytuacjach, w których brak jest obiektywnego zagrożenia,

– napady pojawiają się bez związku ze znaną czy przewidywalną przyczyną,

– pomiędzy napadami lęku następuje względne uwolnienie się od objawów lęku (co nie wyklucza obecności obaw przed wystąpieniem kolejnych napadów lęku, czyli tzw. lęku antycypacyjnego, inaczej lęku oczekiwania).

Lęk napadowy pojawia się nagle i co należy wyraźnie podkreślić, często bez wyraźnej przyczyny zewnętrznej lub w sytuacji mającej związek z okolicznościami, które pacjent interpretuje jako zagrażające. Charakterystyczne są nagłe poczucie niepokoju i braku bezpieczeństwa. Wiele osób opisuje atak paniki jako zjawisko pojawiające się nagle, w czasie wykonywania codziennych czynności. Wielu pacjentów po pierwszym epizodzie zgłasza poczucie lęku w miejscach, w których spodziewali się kolejnych ataków paniki. Często takim miejscem są otwarte przestrzenie, środki komunikacji miejskiej, windy i inne zamknięte pomieszczenia, a także każde miejsce, w którym pacjent obawia się braku możliwości wezwania pomocy.

Istotą tego zaburzenia są nagłe i nieprzewidywalne napady lęku, występujące bez związku z konkretną sytuacją. Pojawiają się one w okolicznościach, które nie stanowią obiektywnego zagrożenia. Podstawowe objawy zaburzenia z napadami lęku są związane właśnie z lękiem.

Sytuacja lękowa, oprócz samego nieprzyjemnego uczucia lęku, zawiera jeszcze dwie składowe:

– poznawczą – czyli treść lęku, innymi słowy myśli, jakie towarzyszą temu przykremu odczuciu, np. „zaraz będę miał zawał”, „zemdleję”, „zwariuję” itp.;

– somatyczną – fizyczne objawy, takie jak przyspieszone bicie serca, uczucie duszności, drżenie rąk, pocenie się, zawroty głowy i inne.

Osoby dotknięte lękiem napadowym mogą się obawiać że podczas danego epizodu wystąpi u nich zawał, wylew, że się uduszą, omdleją, oszaleją, stracą nad sobą kontrolę. Lękowi towarzyszą zwykle skrajnie nieprzyjemne doznania somatyczne, jak kołatanie serca, duszność, uczucie gorąca, drżenia, słabości, miękkich nóg, zawroty głowy. Napad paniki jest zwykle przeżywany jako niespodziewany i gwałtowny, a osoba go doświadczająca może czuć kompletny lub niemal kompletny brak poczucia wpływu na jego przebieg. Częstotliwość napadów lęku może się wahać od kilku dziennie, do kilku rocznie.

Lęk paniczny prowadzi niekiedy do rozwoju tzw. agorafobii – lęku przed przebywaniem oraz unikania przebywania w określonych miejscach w obawie, że może w nich dojść do „napadu”. Najczęściej unikane są miejsca, w których dana osoba może mieć poczucie że „w razie paniki trudno mi się będzie wydostać, lub pomoc będzie miała trudność z dotarciem do mnie”, takie jak środki komunikacji (autobusy, tramwaje, samochody osobowe, samoloty), sklepy, galerie handlowe, kościoły, kina, teatry, windy. Nasilona agorafobia może bardzo poważnie utrudniać codzienne funkcjonowanie, a osoba nią dotknięta może przez długi czas obawiać się opuścić miejsca zamieszkania. Zespół lęku napadowego może prowadzić także do depresji, uzależnień, izolacji społecznej.

Ataki paniki mogą wystąpić w odpowiedzi na rzeczywiste lub postrzegane zagrożenia i mogą być wywołane przez różne czynniki, od stresu w pracy po problemy w związku. W niektórych przypadkach może w ogóle nie występować żaden możliwy do zidentyfikowania czynnik wyzwalający. Po rozpoczęciu ataku paniki może on trwać kilka minut, a nawet dłużej. Po jego zakończeniu wiele osób czuje się całkowicie wyczerpanych i pozbawionych energii. Ataki paniki mogą być bardzo przerażające, ale ważne jest, aby pamiętać, że nie są one niebezpieczne i że w końcu miną. Osoby, które dostają nagłego ataku paniki bardzo często są przekonane, że zaraz umrą i trudno wyrwać je z tego stanu.

Ataku paniki nie zawsze da się uniknąć. Istnieją jednak pewne środki, które można podjąć, by zapobiec czy zminimalizować ataki. Jeśli lęk wpływa na codzienne życie, warto poszukać profesjonalnego i fachowego wsparcia u psychiatry, psychoterapeuty lub w grupie samopomocy. Warto unikać stałego napięcia, starać się od czasu do czasu robić przerwy w codziennym funkcjonowaniu. Dobrym sposobem są na przykład ćwiczenia oddechowe, stopniowe rozluźnianie mięśni. Pomocne są regularne ćwiczenia, odpowiednia ilość snu, regularne spożywanie posiłków, ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie kofeiny, nikotyny, alkoholu i innych używek.

Zespół lęku napadowego możemy obecnie skutecznie i względnie szybko leczyć. Najlepsze rezultaty zapewnia stosowanie farmakoterapii oraz psychoterapii, choć niekiedy wystarczające jest zastosowanie jednej z tych metod samodzielnie. W wyniku adekwatnego leczenia większość pacjentów doświadcza wyraźnej, poprawy. Istotą psychoterapii poznawczo-behawioralnej jest pomoc w zrozumieniu mechanizmu paniki oraz nauka właściwego reagowania w sytuacji doświadczania lęku, co prowadzi do jego stopniowego wygaszenia a także treningi umiejętności relaksacji i zapobiegania hiperwentylacji w momencie pojawiania się zapowiedzi kolejnego ataku paniki. Psychoterapia psychodynamiczna zajmuje się przyczynami osobowościowymi i wyjaśnieniem pozostających w nieświadomości pacjenta przyczyn objawów. Rozpoznanie takich nieświadomych treści i „przepracowanie” ich w procesie psychoterapeutycznym powoduje, że wcześniejsze objawy napadowego leku, które niejako stanowiły wierzchołek góry lodowej, stopniowo zanikają. Farmakoterapia polega głównie na stosowaniu leków przeciwdepresyjnych z grupy SSRI.

Autor: dr Sylwester Bębas – psychoterapeuta

Więcej nt. zespołu lęku napadowego w audycji: