Mutyzm u dzieci

Mutyzm to zaburzenie, która objawia się jako brak mowy lub jej ograniczenie. Dziecko dotknięte tym zaburzeniem rozumie komunikaty, jakie mu się przekazuje, dobrze wie, o czym rozmawiają inni, jednak nie potrafi się odezwać lub robi to w sposób ograniczony. Uważa się, że mutyzm często dotyka dzieci wrażliwe, nieśmiałe, wycofane, które nie lubią być w centrum uwagi. Mutyzm wybiórczy, czy też mutyzm selektywny jest to zaburzenie funkcjonowania społecznego rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym. W mutyzmie selektywnym to zaburzenia emocjonalne mają wpływ na wystąpienie milczenia, a nie uszkodzenia narządu mowy. Jest to przede wszystkim niechęć komunikacji tylko w określonych sytuacjach, czyli dziecko wysławia się tylko wśród osób, przy których czuje się komfortowo, np. w towarzystwie najbliższej rodziny.

Mutyzm selektywny jest najczęściej diagnozowanym rodzajem mutyzmu u dzieci, ale mogą być także inne rodzaje tego zaburzenia.

– mutyzm funkcjonalny jest efektem zewnętrznych czynników oddziałujących na dziecko. To mogą być wszelkie przeżycia lękowe, zarówno błędy wychowawcze, jak i utrata bliskiej osoby, konflikty domowe, dorastanie w patologii społecznej, uczucie odrzucenia, czy alkoholizm członka rodziny. Mutyzm funkcjonalny może także przyjmować formę mutyzmu wybiórczego lub całkowitego.

– mutyzm całkowity to stan, w którym osoba w przeciwieństwie do mutyzmu wybiórczego w ogóle się nie odzywa, niezależnie od sytuacji. Dopuszczalne są natomiast niewerbalne formy komunikacji, takie jak kiwanie głową. W przypadku dojrzałych dzieci lub dorosłych Pacjentów możliwe jest porozumiewanie się za pomocą pisma. Mutyzm całkowity ma formę zaburzenia psychicznego. Osoba doświadcza mutyzmu ze względu na stres i poczucie zagrożenia.

– mutyzm organiczny – spowodowany wadami anatomicznymi krtani, podniebienia, gardła bądź obszarów mózgu odpowiedzialnych za mowę.

Mutyzm  wybiórczy u dzieci może mieć wiele przyczyn, jednak zawsze znajdują się one w jego psychice i mają podłoże emocjonalne. Mutyzm wybiórczy jest silnie powiązany z zaburzeniami lękowymi i sytuacjami stresowymi. Dziecko nie jest w stanie zapanować nad emocjami lub lękiem, a efektem jest brak mówienia. Do najczęstszych przyczyn mutyzmu zalicza się: duży stres, szczególnie jeśli dziecko jest w towarzystwie innych osób, skłonności genetyczne, szczególnie jeśli w rodzinie zdarzały się podobne sytuacje, traumatyczne wydarzenia w życiu dziecka, nadopiekuńczość rodziców lub stawianie przez nich zbyt wysokich wymagań. Dzieci z mutyzmem wybiórczym mogą nie wykazywać chęci rozmowy z obcymi osobami, sprawnie posługując się mową w domu lub w grupie przyjaciół. 

Mutyzm jest to zaburzenie, które rozwija się głównie w dzieciństwie. Objawy tego problemu dzieci ukazują się między 3 a 5 rokiem życia, jednak formalne zdiagnozowanie następuje dopiero w okolicach 6-9 lat. Aby postawić diagnozę, objawy mutyzmu muszą występować przynajmniej przez miesiąc. Lekarz psychiatra diagnozuje mutyzm wybiórczy. Inni specjaliści, psycholodzy czy logopedzi, mogą również przeprowadzić badania w celu wykluczenia innych schorzeń, wspomagając tym samym proces diagnozowania. Diagnoza stawiana jest na podstawie obserwacji symptomów i zachowania. Specjalista może pytać o doświadczenia dziecka oraz inne aspekty, które mogą mieć wpływ na wystąpienie tego stanu.

Rodzice powinni wspierać dziecko w terapii, lecz nie powinni być nadopiekuńczy w stosunku do niego. Zbytnia pomoc czy ochrona dziecka przed doświadczaniem sytuacji stresowych może kształtować w nim zahamowanie behawioralne i zachowania unikowe. Należy więc dać dziecku szansę na udział w sytuacjach społecznych, które może nie będą dla niego komfortowe, lecz z czasem przywyknie do ich doświadczania i wyzbędzie się lęku. W dziecku należy budować przede wszystkim pewność siebie i dążyć do redukcji lęku w trudnych sytuacjach. Ważne jest chwalenie dziecka za każdy, nawet najmniejszy odniesiony sukces. Dbanie o poczucie bezpieczeństwa, okazywanie cierpliwości, empatii.

W leczeniu mutyzmu wybiórczego uwzględnia się jego podłoże lękowe. Podczas spotkań z terapeutą wykorzystuje się różne narzędzia i techniki terapeutyczne w tym m.in.: technikę wygaszania bodźca (stopniową ekspozycję); modelowanie; pozytywne wzmacnianie (każdej podjętej próby komunikacji); desentyzację inaczej odwrażliwianie, czyli jest to proces polegający na redukowaniu intensywności reakcji na konkretny bodziec, który zazwyczaj dotyczy reakcji lękowej. Skutecznym sposobem na leczenie mutyzmu jest terapia poznawczo-behawioralna. Psychoterapia pozwala rozwinąć umiejętności społeczne także w wieku dorosłym. Gdy mutyzm selektywny jest wynikiem niechęci dziecka do odzywania się ze względu na zaburzenia narządów mowy, pomóc mogą ćwiczenia zalecone przez logopedę.

Autor: dr Wioleta Adamczyk – Bębas – socjoterapeuta, pedagog specjalny

Więcej nt. mutyzm u dzieci w audycji: