Zespół stresu pourazowego (PTSD) u dzieci i młodzieży

Zespół stresu pourazowego (PTSD) to poważne zaburzenie psychiczne, które może wystąpić u każdego, kto przeżył ekstremalnie stresujące wydarzenia. Charakteryzuje się nawracającymi, uporczywymi wspomnieniami traumatycznego zdarzenia, unikaniem sytuacji lub bodźców przypominających traumę oraz wzmożonym stanem pobudzenia psychicznego. Chociaż często kojarzymy to zaburzenie z dorosłymi, to może dotyczyć również dzieci i młodzieży. Dzieci, które przeżyły traumatyczne wydarzenia mogą mieć trudności z przetworzeniem tych doświadczeń. Mogą przeżywać nawracające wspomnienia, koszmary senne czy unikać sytuacji przypominających o traumie.

Zespół stresu pourazowego diagnozuje się, gdy osoba podlegała ekspozycji na zagrożenie życia, czyjąś śmierć, poważne zranienie lub przemoc, przejawiające się w: bezpośrednim doświadczeniu zdarzenia traumatycznego, byciu świadkiem zdarzenia traumatycznego, które przytrafiło się innym, uzyskaniu informacji o tym, że ktoś z bliskich uczestniczył w zdarzeniu traumatycznym. Te doświadczenia mogą obejmować rzeczywistą lub realnie zagrażającą przemoc, katastrofy naturalne, wypadki. Diagnoza zespołu stresu pourazowego  polega na ocenie obecności specyficznych objawów, które utrzymują się przez co najmniej miesiąc po wystąpieniu traumatycznego wydarzenia. Proces diagnostyczny obejmuje dokładny wywiad, ocenę symptomów oraz różne testy diagnostyczne.

Zespół stresu pourazowego może pojawić się bezpośrednio po traumatycznym wydarzeniu, jednak objawy często rozwijają się z opóźnieniem, nawet kilka miesięcy później. Czas trwania zespołu stresu pourazowego  jest różny dla każdego pacjenta. U niektórych osób objawy mogą utrzymywać się przez kilka miesięcy, podczas gdy u innych mogą trwać wiele lat, a nawet całe życie. W całym procesie terapeutycznym ważne jest wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia, które może znacząco skrócić czas trwania zaburzenia i poprawić jakość życia pacjenta.

Główne objawy tego zaburzenia to nawracające wspomnienia o traumie, koszmary senne, unikanie miejsc czy sytuacji przypominających o traumie oraz nadmierne napięcie. U dzieci objawy te mogą być mniej oczywiste. Mogą przejawiać się jako problemy z koncentracją, nadmierna drażliwość czy trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami. Dzieci mogą również przeżywać regresję w zachowaniu, np. moczenie nocne, mogą stać się bardziej zależne od dorosłych, potrzebując ich ciągłej obecności i wsparcia. Mogą też unikać miejsc, ludzi czy sytuacji, które przypominają im o traumatycznym wydarzeniu, unikać rozmów na ten temat. Mogą pojawić się u dziecka również objawy somatyczne, takie jak bóle brzucha czy głowy, problemy ze snem.

W obliczu traumatycznych doświadczeń, wiele dzieci nie potrafi wyrazić swojego cierpienia słowami, co sprawia, że objawy tego zaburzenia u dzieci mogą być ukryte i trudne do zauważenia. Ukrywanie traumy jest naturalnym mechanizmem obronnym. Dzieci często obawiają się, że dorośli nie zrozumieją ich uczuć lub doświadczeń, może pojawić się u nich poczucie winy, wstydu dlatego wybierają milczenie. Mogą też obawiać się, że zostaną ocenione lub odrzucone przez rodzinę lub rówieśników, jeśli wyjawią swoją traumę. Ukrywanie trudnych przeżyć, może prowadzić do szeregu problemów w przyszłości, takich jak zaburzenia lękowe, depresja czy trudności w nawiązywaniu relacji. Dlatego ważne jest aktywne słuchanie, unikanie oceniania i zapewnienie dzieciom wsparcia, którego potrzebują, aby pomóc im otworzyć się i podzielić się swoimi przeżyciami.

Rodzice, opiekunowie często są pierwszymi, którzy zauważają zmiany w zachowaniu, nastroju i reakcjach społecznych dziecka. Im wcześniej zauważymy objawy traumy u dziecka, tym szybciej będziemy mogli mu pomóc. Warto porozmawiać z dzieckiem, dać mu przestrzeń do wyrażenia swoich uczuć, obaw i lęków. Kluczem do pomocy jest empatia, cierpliwość i gotowość do wsparcia w każdej chwili. Również bardzo pomocna może być współpraca ze specjalistami, takimi jak psychologowie czy psychoterapeuci, którzy pomogą ocenić skalę problemu i zaproponować odpowiednie metody wsparcia.

Nieleczona trauma z dzieciństwa prowadzi do poważnych problemów w dorosłym życiu. Ogromną rolę odgrywa wiedza i świadomość rodziców, opiekunów którzy powinni zwrócić uwagę na niepokojące zachowanie się dziecka. Ignorowane symptomów zespołu stresu pourazowego może przejść w formę przewlekłą i spowodować wystąpienie innych chorób i stanów pochodnych tj.: depresja, nerwica, stany lękowe, skłonność do uzależnień, zachowania autodestrukcyjne lub agresywne itp.

Obecnie współczesna psychologia i psychoterapia oferują wiele skutecznych metod leczenia tego zaburzenia u dzieci i młodzieży. W zależności od potrzeb dziecka, terapeuta może zaproponować terapię indywidualną, grupową. Również terapia rodzinna ma ogromne znaczenie  czyli wspólne przepracowanie traumy i nauka technik radzenia sobie ze stresem mogą być pomocą. W niektórych przypadkach zaleca się także łączenie farmakoterapii i psychoterapii. Ważne jest, aby znaleźć formę wsparcia, która będzie najlepiej odpowiadała potrzebom dziecka. Dzięki odpowiedniemu wsparciu i leczeniu wiele dzieci  może przetworzyć swoje traumatyczne doświadczenia i  wrócić do normalnego funkcjonowania.

Autor: dr Wioleta Adamczyk-Bębas – socjoterapeuta, pedagog specjalny